Czarny bez – wszechstronne lekarstwo medycyny ludowej

Kilkaset lat temu roślina nazywana była „apteczką Pana Boga” i według wierzeń ludowych niosła pomoc w 99 różnych chorobach. Co ciekawe, jej kwiaty i jagody były też uznawane za rarytas kulinarny. Sok z owoców był z kolei wykorzystywany przez kobiety do farbowania włosów. Czarny bez, bo o nim mowa, to roślina często spotykana w polskich lasach oraz na polanach, przez co jest łatwo dostępna. W ostatnim czasie coraz częściej pojawia się w przydomowych ogrodach. W Polsce pojawiły się także pierwsze plantacje rośliny.

Czarny bez – czarna magia

Czarny bez to jedna z najstarszych europejskich roślin leczniczych. Ojczyzną czarnego bzu są prawdopodobnie kraje położone w basenie Morza Śródziemnego. Jej niezwykłe właściwości docenił sam Hipokrates już w IV wieku przed naszą erą. Ojciec medycyny stosował ją w leczeniu schorzeń kobiecych, a także przy niestrawności, gorączce oraz problemach z układem moczowym. Z kolei Dioskurydes, lekarz pracujący dla rzymskiego cesarza, stosował wywar z liści czarnego bzu do leczenia trudno gojących się ran, owrzodzeń oraz jako antidotum na ukąszenia węży czy owadów. W XII wieku napar z owoców rośliny zalecano też matkom karmiącym, ponieważ wierzono, że zwiększa on wydzielanie mleka. Kilkanaście stuleci temu twierdzono ponadto, że owoce czarnego bzu mogą nawet uleczyć febrę, pod warunkiem, że zostaną zebrane w ciepły, słoneczny dzień. Według mitologii słowiańskiej drzewo czarnego bzu było zamieszkiwane przez duchy, które pośredniczyły między światem żywych oraz zmarłych. Powtórne zakwitnięcie krzewu jesienią zwiastowało śmierć młodej, bliskiej osoby. W mitologii celtyckiej roślina była otoczona czcią i symbolizowała nieskończoność życia. W czasach nowożytnych wierzono z kolei, że gałąź rośliny zawieszona na drzwiach ochroni domostwo przed wpływem złych mocy. Czarny bez zasadzony w ogrodzie zabezpieczał natomiast dom przed uderzeniem pioruna oraz złą magią. Dekorowano nim także pomieszczenia podczas ceremonii zaślubin, co miało przynieść szczęście nowożeńcom.

Jakie substancje odżywcze oferuje czarny bez?

Czarny bez to krzew dochodzący do 10 metrów wysokości, zaliczany do rodziny piżmaczkowatych, zasiedlający obszar niemal całej Europy. Jest również bardzo popularny w Polsce, gdzie najczęściej można spotkać okazy dziko rosnące. To gatunek synantropijny, czyli towarzyszący człowiekowi, który w naszym kraju występuje w trzech odmianach, z których każda znajduje szerokie zastosowanie w medycynie, kosmetyce i kulinariach. Poza Starym Kontynentem można go spotkać także w Afryce Północnej, wschodnich rejonach Ameryki Północnej, w Australii, Nowej Zelandii oraz w Chinach. Cechą charakterystyczną rośliny są pojawiające się w czerwcu i w lipcu drobne, białe kwiaty o promienistym przekroju, zebrane w okazałe baldachogrona. Jesienią z kwiatów tworzą się drobne jagody w kolorze fioletowo-czarnym. Warto jednak pamiętać, że wszystkie części młodych roślin, w tym także niedojrzałe owoce zawierają toksyny z grupy glikozydów cyjanogennych, głównie sambunigrynę oraz sambucynę. Związki trujące ulegają jednak rozpadowi pod wpływem wysokich temperatur, dlatego zaleca się ich spożywanie po uprzedniej obróbce termicznej. W kwiatach czarnego bzu można znaleźć wysokie stężenie flawonoidów w tym także kwercytyny i rutyny, garbników, kwasów fenolowych oraz mikroelementów wykazujących pozytywny wpływ na zdrowie. Owoce są z kolei cennym źródłem witaminy C, witamin z grupy B, choliny oraz kwasów organicznych. Obecność beta-karotenu sprawia, że roślina świetnie poprawia wzrok i jest zalecana osobom cierpiącym na zaćmę. W niewielkich, czarnych jagodach nie brakuje ponadto potasu oraz antyoksydantów, walczących z wolnymi rodnikami i hamującymi procesy starzenia się komórek.

Czarny bez na infekcję

O czarnym bzie zaczyna być głośno zawsze wtedy, kiedy pogoda za oknem staje się coraz chłodniejsza. Okres jesienno-zimowy, a wraz z nim pora przeziębień sprawiają, że wiele osób sięga po domowe sposoby chroniące przed infekcją i pomagające w walce z nią, gdy choroba się rozwinie. Bezcenny w tym kontekście jest napar z kwiatów oraz sok z owoców czarnego bzu. Bardzo wysokie stężenie witaminy C oraz obecność beta-karotenu powoduje, że specyfik stymuluje układ odpornościowy do produkcji przeciwciał. Zawarta w roślinie rutyna uszczelnia naczynia krwionośne, co powoduje, że hamuje rozprzestrzenianie się drobnoustrojów. Po czarny bez warto też sięgnąć w chwili, gdy przeziębienie lub grypa zaatakują organizm. Roślina działa silnie napotnie, co sprawia, że świetnie obniża wysoką temperaturę ciała. Rozrzedza i ułatwia wykrztuszanie wydzieliny zalegającej w górnych drogach oddechowych. Co ciekawe, ma także właściwości przeciwbólowe – skutecznie redukuje bóle głowy oraz mięśni spowodowane infekcją. Jest stosowana w redukcji dolegliwości wywoływanych przez migrenę oraz reumatoidalne zapalenie stawów. Zawarte w niej związki chemiczne o charakterze antybakteryjnym i przeciwwirusowym umożliwiają ostateczne rozprawienie się z infekcją. Badania prowadzone na przestrzeni ostatnich lat wykazały, że przyjmowanie w czasie grypy soku z owoców czarnego bzu, skraca czas trwania choroby o 3-4 dni. Antyseptyczne właściwości czarnego bzu sprawiają, że świetnie sprawdza się jako płukanka dla gardła – redukuje ilość bakterii oraz ogranicza dyskomfort bólowy.

Ochrona układu pokarmowego i moczowego

Sok z owoców czarnego bzu to znakomity lek na dolegliwości związane z układem pokarmowym. Obecność substancji niszczących bakterie sprawia, że roślina szybko rozprawia się ze szkodliwymi drobnoustrojami bytującymi w przewodzie trawiennym, które mogą być przyczyną biegunek oraz niestrawności. Chronią jednocześnie pożyteczne bakterie tworzące przyjazną mikroflorę jelitową. Doskonale zwalczają stany zapalne śluzówki żołądka, chroniąc w ten sposób przed wystąpieniem choroby wrzodowej. Jagody czarnego bzu wykazują ponadto łagodne działanie przeczyszczające. Pobudzając perystaltykę jelit, regulują wypróżnianie i zapobiegają zaleganiu produktów przemiany materii w jelitach. Sok z czarnego bzu łagodzi ponadto wzdęcia oraz przynosi ulgę osobom borykającym się ze zgagą. Należy ponadto zaznaczyć, że roślina wykazuje właściwości moczopędne, co sprawia, że znakomicie oczyszcza organizm z toksyn. Stymuluje pracę nerek, dzięki czemu jest zalecana osobom cierpiącym na schorzenia układu moczowego. Jest specyfikiem zapobiegającym nawrotom zapalenia pęcherza moczowego. Doskonale łagodzi obrzęki wywołane zaleganiem zbyt dużej ilości wody w organizmie.

Czarny bez – przyjazny dla serca

Od wielu lat wiadomo, że czarny bez jest znakomitym specyfikiem wspomagającym pracę serca. Zawarte w nim sterole obniżają poziom złego cholesterolu LDL oraz trójglicerydów. Redukują także ilość złogów tłuszczowych zalegających w naczyniach krwionośnych, które mogą stać się bezpośrednią przyczyną zawału serca oraz udaru mózgu. W kwiatach i owocach rośliny jest również zawarta rutyna – substancja, która poprawia kondycję naczyń krwionośnych. Delikatnie rozszerza żyły oraz tętnice oraz poprawia ich elastyczność. Z kolei obecność potasu sprawia, że napary i przetwory z czarnego bzu znakomicie regulują ciśnienie krwi. Substancje o charakterze antyoksydantów redukują zaś wolne rodniki i eliminują tym samym ryzyko mikrouszkodzeń śródbłonka żył i tętnic, sprzyjające rozwojowi miażdżycy. Zawartość witamin i minerałów, w tym żelaza pozwala natomiast zadbać o odpowiedni poziom hemoglobiny.

W trosce o piękny wygląd

Czarny bez znajduje szerokie zastosowanie w kosmetyce. Źródła historyczne donoszą, że sama Kleopatra dodawała do kąpieli w mleku kwiaty tej niezwykłej rośliny. Olejki z rośliny są bezkonkurencyjną bronią w walce z cellulitem. Wysokie stężenie witaminy C wzmaga produkcję kolagenu i wzmacnia w ten sposób tkankę łączną. Z tego względu codzienne masaże olejkiem połączone z piciem naparu z kwiatów lub soku z owoców bzu pomagają pozbyć się nierówności na skórze. Rutyna zwiększa elastyczność naczyń krwionośnych i sprawia, że są bardziej odporne na uszkodzenia. Dzięki temu chroni przed występowaniem na skórze nieestetycznych zasinień oraz pajączków. Owoce i kwiaty czarnego bzu to także bogactwo flawonoidów – substancji pełniących funkcje przeciwzapalne. Z tego względu napary przygotowywane z rośliny sprawdzają się jako tonik do twarzy. Znakomicie usuwają zanieczyszczenia, zmniejszają pory i działają przeciwbakteryjnie. Powinny po nie sięgać szczególnie osoby walczące z trądzikiem oraz łojotokiem. Napar z czarnego bzu działa antyseptycznie. Z jednej strony redukuje ilość drobnoustrojów bytujących na skórze, z drugiej – łagodzi wywołane ich obecnością zapalenia tkanek. Ocet sporządzony z kwiatów czarnego bzu posiada także właściwości rozjaśniające. Świetnie redukuje przebarwienia na cerze i dodatkowo pomaga pozbyć się zmarszczek. Sporządzona na jego bazie płukanka do włosów, wzmacnia cebulki i skutecznie oczyszcza skórę głowy. Przywraca jednocześnie włosom blask i witalność, sprawiając, że stają się mocniejsze, mniej łamliwe i bardziej odporne na zabiegi upiększające. Z kolei okłady z naparów czarnego bzu mogą być stosowane na trudno gojące się rany oraz owrzodzenia. Są także dobrym środkiem odkażającym, stosowanym do przemywania skaleczeń oraz otarć skóry. Można je stosować wspomagająco w leczeniu odmrożeń oraz oparzeń.

Właściwości odtruwające czarnego bzu

Czarny bez jest ponadto rośliną, która pomaga oczyszczać organizm z toksyn. Redukując ilość szkodliwych substancji chemicznych zalegających w organizmie, wspomaga pracę wątroby. Sprawdza się ponadto w odchudzaniu. Jest zalecany osobom przebywającym na dietach redukcyjnych. Przyspiesza procesy przemiany materii i zapobiega nadmiernemu odkładaniu się tkanki tłuszczowej. Co ważne, reguluje pracę układu pokarmowego. Związki chemiczne zawarte w owocach czarnego bzu oczyszczają także krew ze szkodliwych produktów metabolizmu oraz trucizn egzogennych. Obecne w roślinie garbniki zapobiegają mutagennej aktywności trucizn kumulowanych w organizmie i będących jedną z najpopularniejszych przyczyn występowania chorób nowotworowych. Warto jednak pamiętać o tym, że w celu detoksykacji organizmu zaleca się picie chłodnego naparu lub herbaty z rośliny. Jej kwiaty oraz owoce można łączyć z innymi ziołami o charakterze odtruwającym, w tym także z pokrzywą oraz mniszkiem lekarskim. Nie można ponadto zapominać o tym, że owoce czarnego bzu posiadają odczyn zasadowy, dzięki czemu świetnie odkwaszają organizm. Przywracają tym samym zdrowy wygląd skóry, eliminują permanentne uczucie zmęczenia i pomagają wzmocnić odporność.

Suszony, gotowany, smażone – jak przygotować czarny bez?

Czarny bez można stosować nie tylko w postaci naparów z suszonych kwiatów oraz soku z owoców. To świetny dodatek kulinarny, który spisze się w każdej kuchni. Suszone lub gotowane owoce znakomicie wzbogacają smak deserów. Można dodawać je do lodów czy naleśników. Z jagód rośliny sporządza się także dżemy oraz konfitury. Suszone kwiaty sprawdzają się z kolei jako dodatek do ciast drożdżowych. Nie tylko sprawiają, że deser zyskuje oryginalny aromat, ale powodują, że ciasto jest bardziej pulchne. W wielu regionach Polski kwiaty czarnego bzu smaży się w cieście naleśnikowym z niewielkim dodatkiem cukru oraz cynamonu. Bez względu na to, że nie są znane przeciwwskazania ograniczające zastosowanie rośliny, warto pamiętać o tym, aby sięgać po nią z umiarem. Spożycie zbyt dużych ilości owoców może bowiem wywołać biegunkę. Nie zaleca się jedzenia czarnego bzu na surowo. Zawarte w nim sambunigryna oraz sambucyna mogą spowodować nie tylko dolegliwości ze strony układu pokarmowego, ale także doprowadzić do omdlenia czy zaburzeń rytmu serca.