Otyłość występuje, gdy wskaźnik masy ciała – BMI wynosi lub przekracza 30kg/m². U mężczyzn z otyłością zawartość tkanki tłuszczowej stanowi ponad 20% całkowitej masy ciała, natomiast u kobiet przewyższa 25%. Głównym powodem występowania otyłości jest podaż kalorii przekraczająca zapotrzebowanie oraz adaptację organizmu. Jej konsekwencją jest nie tylko złe samopoczucie i nieakceptacja własnego ciała, ale przede wszystkim choroby, które jej towarzyszą. Dlatego tak bardzo ważne jest kontrolowanie masy ciała oraz utrzymanie jej na poziomie prawidłowym.
Otyłość stanowi problem zdrowotny, który z roku na rok dotyka coraz większą liczbę ludzi. Postęp technologiczny, rozwój przemysłu oraz urbanizacja, spowodowały obniżenie aktywności fizycznej do minimum. Ludzie z powodu braku czasu przestali zwracać uwagę na to co jedzą, sięgając w sklepach po gotowe produkty lub jedząc w barach szybkiej obsługi. Wszystko to wpłynęło na stan zdrowia, prowadząc do wielu chorób.
Garść statystyk
Według danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego, nadwagę w Polce w 2004 roku miało 12, 5% kobiet oraz 12, 6% mężczyzn, natomiast otyłość 12, 5% płci żeńskiej i 12, 6% płci męskiej. W 2009 roku ilość kobiet mających nadwagę wynosiła 29, 4%, zaś otyłość 15, 2% a w przypadku mężczyzn wartość wynosiła odpowiednio 15, 2% i 16, 6%. 5 lat później nadwagę i otyłość miało 30, 1% i 44, 1% kobiet, oraz 15, 6% i 18, 1% mężczyzn. Jak widać, problem nadwagi i otyłości stale wzrasta. Według badań NATPOL III, ponad połowa dorosłych Polaków cierpi na nadwagę lub otyłość.
Jakie czynniki powodują otyłość?
Na występowanie otyłości wpływa nie tylko płeć, ale również wiek, stan zdrowia, miejsce zamieszkania, wykształcenie oraz status materialny. Zdecydowana większość osób, która ma problemy z utrzymaniem prawidłowej wagi ciała pochodzi z obszarów wiejskich (17, 7%), aniżeli z miasta (16, 2%). Z badań TGI, przeprowadzonych przez MillwardBrown w 2015 roku wynika, że najwięcej osób z nadwagą i otyłością pochodzi z województwa podkarpackiego (53, 32%) oraz świętokrzyskiego (54, 77%), natomiast najmniej z lubuskiego (44, 87%) i opolskiego (34, 81%). Oprócz tego wzrost masy ciała zaobserwowano u osób z niższym poziomem wykształcenia (wykształcenie wyższe – 43, 8%, wykształcenie średnie – 53, 8%, wykształcenie podstawowe – 60, 9%). Taką samą tendencję zanotowano pod względem dochodów. Aż prawie 70% mężczyzn zarabiających najmniej miało nadwagę, natomiast zarabiający najwięcej 54, 1%. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku dzieci. Okazuje się, że co 5 dziecko w wieku szkolnym ma problem z nadwagą. Badania przeprowadzone przez HBSC wykazały, że w 2014 roku problem nadwagi i otyłości dotykał 14, 8% polskich dzieci w wieku 11-15 lat. Według Światowej Organizacji Zdrowia – WHO w 2005 roku na świecie około 400 mln ludzi miało problem z otyłością a 1, 6 mld zmagało się z nadwagą. 10 lat później liczba osób otyłych wynosiła już 700 mln, natomiast z nadwagą 2, 3 mld. W przypadku państw europejskich, według danych Światowego Indeksu Bezpieczeństwa Żywności z 2016 roku na pierwszym miejscu pod względem najwyższego poziomu otyłości u ludzi (powyżej 20 roku życia) znajduje się Wielka Brytania (28, 1%). Tuż za nią są Czechy (26, 8%), Słowacja (25, 7%) oraz Irlandia (25, 6%). Polska w tym rankingu znajduje się na 5 pozycji (25, 2%). Za nami widnieje Rosja (24, 1%), Węgry (24%), Francja (23, 9%), Hiszpania (23, 7%) oraz Białoruś (23, 4%). Najmniejszy problem występuje zaś w Austrii, gdyż problem z otyłością dotyka tylko 18, 4% ludności. Jeśli chodzi o problem otyłości w skali światowej, na pierwszym miejscu znajdują się państwa takie jak: Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn, Arabia Saudyjska oraz Oman. Nie lepiej jest również w Stanach Zjednoczonych (33, 7%), Jordanii (30, 5%) oraz w Turcji (29, 5%). Najmniej natomiast ludzi otyłych jest w Japonii (3, 3%). Jak widać, otyłość stanowi poważny problem na świecie, nie tylko w przypadku osób dorosłych, ale również dzieci. Dlatego tak ważne jest uświadamianie i przestrzeganie społeczeństwa oraz wprowadzanie zdrowego stylu życia od najmłodszych lat.
Otyłość możemy podzielić ze względu na:
Przyczynę powstania:
• Otyłość pierwotna – najczęstszy typ otyłości, stanowiący około 95% przypadków, charakteryzujący się nakładaniem na siebie czynników genetycznych z czynnikami środowiskowymi. Wiąże się z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi, prowadząc do wystąpienia dodatniego bilansu energetycznego w stosunku do zapotrzebowania organizmu a w konsekwencji odkładania się nadmiaru energii w postaci tłuszczu.
• Otyłość wtórna – towarzyszy osobom z zaburzeniami gospodarki hormonalnej (m. in. z niedoczynnością tarczycy, niedoborem hormonu wzrostu, chorobą i zespołem Cushinga), z chorobami ośrodkowego układu nerwowego (urazy, zabiegi chirurgiczne, guzy i stany zapalne mózgu), wadami chromosomów (zespół Downa, zespół Turnera) a także jako wynik przewlekłego przyjmowania niektórych leków (kortykosteroidów, leków przeciwdepresyjnych, przeciwlękowych, niektórych beta-adrenolityków oraz estrogenu i progesteronu).
Lokalizację tkanki tłuszczowej:
• Otyłość brzuszna – nazywana również androidalną, centralną, trzewną oraz typem jabłka. Spotykana częściej u mężczyzn niż u kobiet, charakteryzująca się występowaniem tkanki tłuszczowej w górnych partiach ciała. Ten typ otyłości jest niebezpieczny dla zdrowia a nawet życia, ponieważ prowadzi do otłuszczenia narządów wewnętrznych, zaburzając ich pracę a w następstwie może prowadzić do powstania takich chorób jak: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroba wieńcowa a także miażdżyca.
• Otyłość pośladkowo-udowa – nazywana gynoidalną oraz typem gruszki, spotykana w większości przypadków u płci żeńskiej. Lokalizuje się w dolnych częściach ciała, takich jak biodra, uda i pośladki. Nie stanowi zagrożenia dla zdrowia jak otyłość brzuszna, aczkolwiek jest bardziej uciążliwa w momencie gdy chcemy się jej pozbyć.
• Otyłość uogólniona – tkanka tłuszczowa rozmieszczona jest równomiernie w obrębie całego ciała.
Tworzenie komórek tłuszczowych:
• Otyłość hipertroficzna – występuje u osób dorosłych. Polega na tworzeniu się nowych adipocytów, po osiągnięciu maksymalnych rozmiarów przez komórki tłuszczowe.
• Otyłość hiperplastyczna – charakterystyczna dla wieku dziecięcego, polegająca na tworzeniu licznych komórek tłuszczowych w przypadku nadmiernej podaży kalorii.
Natomiast do czynników mających wpływ na rozwój otyłości zaliczamy:
• Czynniki genetyczne – dziedziczenie otyłości ma charakter poligenowy
i związane jest z mutacjami genów, które odpowiadają za prawidłową przemianę materii, regulację pobierania pożywienia oraz z dojrzewaniem komórek tłuszczowych. Wykazano, że występowanie otyłości w rodzinie może mieć wpływ na dalsze życie pozostałych jej członków. W przypadku, gdy otyłość występuje u jednego z rodziców, szansa na to, że dziecko będzie również otyłe wzrasta 5-krotnie, natomiast jeśli oboje z rodziców chorują wzrasta 13 razy.
• Prowadzony tryb życia – zaliczamy do tego złe nawyki żywieniowe oraz brak aktywności fizycznej. Ludzie w obecnych czasach jedzą w pośpiechu o nieregularnych porach, często więcej niż potrzebują. Sięgają po gotowe produkty lub te o przedłużonym terminie ważności zawierające mnóstwo konserwantów. Nierzadko są to produkty o wysokiej wartości kalorycznej z dużą zawartością cukrów oraz tłuszczu. Oprócz tego większość ludzi przemieszcza się za pomocą samochodów lub innych środków transportu. Rozwój przemysłu oraz technologii, doprowadził do tego, że większość pracy oraz czas wolny spędzamy w pozycji siedzącej. Wszystko to sprawiło, że ludzie są coraz mniej sprawni fizycznie i przez to posiadają większą skłonność do tycia.
• Czynniki psychologiczne – nadmierne przyjmowanie pokarmów w sytuacjach stresujących lub w okresach wahania nastroju. Często jest to forma odreagowania na jakieś niepowodzenia, lub nagroda za sukcesy oraz osiągnięcia, a także sposób na ”zabicie wolnego czasu”.
• Czynniki farmakologiczne – przyjmowanie niektórych leków, może powodować wzrost masy ciała. Zaliczamy do nich: leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, przeciwlękowe, kortykosteroidy oraz insulinę.
• Czynnik biologiczny – w podwzgórzu zlokalizowany jest ośrodek głodu i sytości, który odpowiada za regulację pobierania pożywienia oraz hamowania apetytu. W sytuacji uszkodzenia tego obszaru, może dojść do zaburzeń wynikających z jego nieprawidłowej pracy.
• Czynniki społeczno-kulturowe – dotyczą nawyków żywieniowych w danej rodzinie, sytuacji zawodowej oraz materialnej, wyznawanej religii, tradycji a także cen produktów, walorów smakowych i odżywczych oraz ich sposobu prezentowania
Jakie dolegliwości powoduje otyłość?
Nadwaga oraz otyłość są przyczyną wystąpienia szeregu negatywnych konsekwencji, związanych z naszym zdrowiem.
Najbardziej popularną chorobą, która ma związek z otyłością jest cukrzyca typu II. Dotyczy osób dorosłych i ma związek ze zmniejszoną wrażliwością komórek na działanie insuliny. Wykazano, że około 80-90% pacjentów, mających cukrzycę są osobami otyłymi. Kolejnym ryzykiem jakie niesie ze sobą nadmiar tkanki tłuszczowej jest rozwój nadciśnienia tętniczego, który może prowadzić do zawału serca a także udaru mózgu, którego ryzyko wystąpienia u osób otyłych jest dwukrotnie większe, niż u osób z normalną masą ciała. U osób otyłych podwyższony jest poziom cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi. Występują zaburzenia pracy serca oraz większe ryzyko rozwoju choroby wieńcowej. Częściej u takich osób obserwuje się wystąpienie nowotworu m. in. piersi, macicy, jajników, prostaty, żołądka, jelita grubego oraz trzustki. Dowiedziono, iż nadwaga i otyłość odpowiadają w ok. 14% przypadków za śmierć z powodu raka u mężczyzn oraz w 20% wśród kobiet.
NAFLD, czyli niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, jak sama nazwa wskazuje nie wynika z nadużywania alkoholu. Czynnikami, które predysponują do jej wystąpienia są otyłość oraz cukrzyca typu II, natomiast przyczyną są zaburzenia metabolizmu lipidów, insulinooporność, niektóre leki, toksyny oraz utrata większej masy ciała. NAFLD charakteryzuje się gromadzeniem lipidów w komórkach wątroby – hepatocytach. Zazwyczaj przebieg choroby jest bezobjawowy, aczkolwiek zdarzają się przypadki wystąpienia takich objawów jak: zmęczenie, złe samopoczucie, osłabienie oraz ból w okolicy prawego łuku żebrowego. Następstwem tej choroby może być zapalenie wątroby, włóknienie, marskość a nawet nowotwór.
Oprócz tego osoby otyłe borykają się z bólem mięśniowo-szkieletowym, bólem głowy, pojawia się choroba zwyrodnieniowa stawów wynikająca ze zbyt dużego obciążenia, prowadząca do uszkodzeń a także pojawieniem się licznych zmian skórnych takich jak: rogowacenie, owrzodzenia, grzybice oraz infekcje. Może wystąpić zespół polimetaboliczny, czyli zaburzenia, związane z otyłością brzuszną, upośledzeniem tolerancji glukozy, zwiększonym stężeniem insuliny, oporności na insulinę, nadciśnieniem tętniczym oraz zaburzeniami lipidowymi. Osoby cierpią na kłopoty z zasypianiem, pojawia się również zespół bezdechu nocnego, który wymaga interwencji ze strony służb medycznych. Zaburzona zostaje cała gospodarka hormonalna, w szczególności dotyczy osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, gdzie dochodzi do zwiększonego wydzielania hormonów. Wykazano, iż kobiety które mają problem z utrzymaniem prawidłowej wagi ciała borykają się z zaburzeniami miesiączkowania. Dotyczy to przedwczesnej miesiączki lub jej zupełny brak. Cykle stają się nieregularne, pojawiają się problemy z owulacją oraz z występowaniem cech androgenicznych. Kobiety mają problemy z utrzymaniem ciąży, często dochodzi do przedwczesnych porodów, gdzie dzieci rodzą się z wadami i deformacjami. Powiększone jest również ryzyko poronienia oraz wzrost liczby martwych urodzeń. U mężczyzn natomiast, otyłość objawia się obniżeniem poziomu testosteronu.
Dodatkowo oprócz opisanych przeze mnie chorób, otyłości towarzyszą zaburzenia układu pokarmowego, układu nerwowego, pojawiają się zmiany w obrębie wątroby oraz pęcherzyka żółciowego, praca nerek jest zaburzona, częściej pojawiają się rozstępy, cellulit oraz żylaki kończyn dolnych a długość życia u takich osób ulega skróceniu.
Warto również wspomnieć, iż takie osoby nie akceptują swojego wyglądu, trudnej nawiązać im kontakt z rówieśnikami, cierpią na wahania nastroju i z łatwością popadają w depresje. Podane przeze mnie następstwa jakie niesie za sobą nadwaga to tylko nieliczne przykłady. Jest to dowód na to, iż ta choroba to nie tylko problem z akceptacją własnego ciała, ale szereg innych komplikacji, które mogą być zagrożeniem dla naszego życia.
