Rozwój medycyny na przestrzeni ostatnich lat sprawił, że dziś na rynku można znaleźć szereg leków orz suplementów diety pomocnych w leczeniu i profilaktyce wielu schorzeń. Coraz częściej jednak decydujemy się do skorzystania z dobrodziejstw natury. Podążając śladem naszych przodków i odkrywając na nowo zalety medycyny ludowej znajdujemy naturalne specyfiki na wiele dolegliwości. Niektóre z nich pochodzą z odległych zakątków świata, inne – możemy bez problemu znaleźć w naszych ogrodach, na łąkach czy w lasach. I chociaż często przechodzimy obok nich obojętnie, warto pamiętać, że wiele niepozornych chwastów kryje w sobie wyjątkowe właściwości zdrowotne. Dziś przybliżymy Wam najpospolitsze gatunki, które z pewnością spotkacie podczas wiosennych i letnich spacerów. Co ważne, wiele z nich wyróżnia się nie tylko działaniem zdrowotnym, ale także świetnym smakiem. Ich niekwestionowaną zaletą jest także niewielka ilość kalorii. Może więc warto zaprosić je do swojej kuchni i przygotować potrawy, którymi podbijecie serca gości i domowników?
Chwast – niemile widziany, czy pożyteczny?
Zanim jednak zaczniemy uważnie przyglądać się chwastom, najpierw postaramy się wyjaśnić, co kryje się pod tym pojęciem. Chwast jest rośliną segetalną, niepożądaną, biorąc pod uwagę gospodarkę rolną, leśną lub rybacką. To gatunki, które zazwyczaj można spotkać na polach uprawnych, w lasach i na łąkach. Pojawiają się także na obszarach ruderalnych, blisko siedlisk człowieka i na glebach bogatych w związki azotowe. Rozwój herbologii i dążenie do zminimalizowania nakładów pracy przy jednoczesnym zwiększeniu zbiorów doprowadziły do tego, że wiele roślin uważanych jeszcze kilkadziesiąt lat temu za chwasty, dziś znajduje się na liście gatunków zagrożonych wyginięciem. Te, które przetrwały do dziś, zazwyczaj charakteryzują się dobrym przystosowaniem do zróżnicowanych warunków. Wytwarzają ponadto nasiona, które mogą przetrwać w stanie spoczynku przez wiele lat. Odpowiednie nasłonecznienie, dostęp wody czy uszkodzenie skorupy nasiennej sprawia z kolei, że kiełkują, zasiedlając teren i ograniczając wzrost roślin występujących na danym terenie lub celowo uprawianych. Warto jednak pamiętać, że w wielu przypadkach są one niezbędnym elementem ekosystemu. Warunkują odpowiednie warunki glebowe, dają możliwość rozwoju owadom, a także sprzyjają człowiekowi, stanowiąc naturalne źródło cennych substancji leczniczych i odżywczych.
Pokrzywa – bogactwo witamin, mikroelementów i… Białka!
Jednym z najpopularniejszych chwastów jest pokrzywa zwyczajna. Można ją spotkać niemal wszędzie – na polu, w lesie, w ogrodzie, przy płotach, w rowach i miejskich skwerkach. Wiele osób omija ją szerokim łukiem, pamiętając o tym, że liście pokrzywy są pokryte parzącymi włoskami. Zawarty w nich kwas mrówkowy powoduje powstawanie piekącego odczynu alergicznego na skórze. Tymczasem ta niepozorna roślina ma wyjątkowe właściwości odżywcze i lecznicze. Ze względu na dużą zawartość białka dochodzącą do 25% suchej masy, w okresach głodu była alternatywą dla tradycyjnego pożywienia. Dziś dodaje ją się do sałatek, lub przygotowuje z niej zupy. Wiele osób przyrządza ją podobnie jak szpinak. W liściach pokrzywy oprócz kwasów organicznych, można też znaleźć bogactwo witamin, szczególnie kwasu askorbinowego i beta karotenu. Roślina zawiera też witaminy z grupy B oraz witaminę K. Jest ponadto cennym źródłem żelaza, przez co zaleca się spożywanie jej osobom mającym skłonności do anemii. Wysokie stężenie witaminy C ułatwia przyswajanie pierwiastka i pozwala walczyć z niedokrwistością. W pokrzywie nie brakuje też cynku, fosforu, jodu, krzemu, magnezu, potasu oraz wapnia. Duża zawartość karotenoidów i flawonoidów, czyli silnych antyoksydantów sprawia, że roślina pozwala uporać się z wolnymi rodnikami. Przeciwdziała w ten sposób rozwojowi chorób cywilizacyjnych. Świetnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy stabilizując ciśnienie krwi i zapobiegając rozwojowi miażdżycy. Spożywanie naparów z pokrzywy zaleca się także diabetykom. Roślina stymuluje trzustkę do wydzielania insuliny, dzięki czemu obniża poziom cukru we krwi. Jest również przyjazna dla wątroby. Odciąża ją wspomagając odtruwanie organizmu ze szkodliwych produktów metabolizmu oraz metali ciężkich. Przede wszystkim jednak pokrzywa pozwala chronić drogi moczowe. Jej właściwości moczopędne powodują, że ułatwia wydalanie substancji toksycznych oraz drobnoustrojów. Powinny ją spożywać osoby borykające się z nawrotowymi infekcjami pęcherza moczowego oraz pacjenci zagrożeni kamicą nerkową.
Z babcinej apteczki – babka lancetowata
Rośliną, której nie powinno zabraknąć w diecie osób ceniących zdrowy tryb życia i poszukujących naturalnych preparatów leczniczych jest babka lancetowata. Roślina o wydłużonych, szpiczastych liściach i niepozornym kwiatostanie znajdującym się na bezlistnej łodydze jest cennym źródłem witamin C oraz K, a także minerałów – przede wszystkim sodu, magnezu, potasu i cynku. Około 10% jej masy stanowią związki śluzowe. Nie brakuje ponadto garbników, awonoidów i kwasów organicznych. Roślina świetnie sprawdza się w profilaktyce i leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych. Działa przeciwzapalnie, pomagając zwalczać bakterie zalegające w gardle i redukując dolegliwości bólowe. Wykazuje właściwości wykrztuśne, przez co ułatwia pozbywanie się wydzieliny zalegającej w oskrzelach. Jest także niezastąpiona dla serca. Uszczelnia naczynia krwionośne, sprawia, że stają się bardziej elastyczne. Zawarte w niej antyoksydanty redukują odkładanie się w tętnicach złogów cholesterolowych. Na uwagę zasługują także antyseptyczne właściwości babki lancetowatej. Roślina sprawdza się dzięki temu w dolegliwościach ze strony układu pokarmowego. Można po nią sięgnąć także w przypadku zatruć pokarmowych objawiających się biegunką. Babka lancetowata to doskonałe ziele stosowane do przemywania spojówek podczas infekcji. Co ciekawe, badania prowadzone na przestrzeni ostatnich lat pokazują, że roślina wykazuje też działanie przeciwnowotworowe. Pobudza wydzielanie interferonu oraz stymuluje produkcję przeciwciał przeciwko antygenom wirusowym. W ten sposób chroni pośrednio przed wnikaniem do komórek wirusów onkogennych wywołujących różne rodzaje raka. Z jej liści można przyrządzać lecznicze napary. Młode liście babki lancetowatej można dodawać do sałatek, ziołowych sosów, gulaszów oraz do twarogów. Wiele osób preferuje je smażone w słodkim lub słonym cieście.
Gwiazda wśród chwastów – gwiazdnica pospolita
Rośliną wartą uwagi jest także gwiazdnica pospolita. Płożące się po ziemi łodygi z małymi, owalnymi liśćmi oraz drobnymi białymi kwiatami przypominającymi gwiazdki, to prawdziwa zmora ogrodników i rolników. Ziele zaskakuje jednak właściwościami odżywczymi i zdrowotnymi. Obfituje w witaminy i sole mineralne. W roślinie można znaleźć między innymi kwas askorbinowy, beta karoten, witaminy z grupy B, a także witaminę PP oraz E. Spośród mikroelementów nie brakuje potasu, jodu, krzemu, magnezu, żelaza oraz wapnia. Gwiazdnica obfituje też w związki śluzowe, rutynę, kwasy krzemowy i gamma-linolenowy oraz saponiny, działające przeciwzapalnie i antyseptycznie. Roślina świetnie wspomaga pracę serca oraz pozwala zadbać o dobrą kondycję naczyń krwionośnych. Rutyna chroni je przed pękaniem, zaś potas pozwala ustabilizować ciśnienie krwi. Gwiazdnica posiada także właściwości odtruwające. Reguluje pracę wątroby oraz jelit. Pozwala uporać się ze skutkami nadużycia alkoholu. Stymuluje procesy metaboliczne, dzięki czemu mogą po nią sięgać osoby chcące zrzucić kilka zbędnych kilogramów. Co ważne, roślina zmniejsza łaknienie, chroniąc przed sięganiem po niezdrowe przekąski. Duża zawartość błonnika sprawia z kolei, że przeciwdziała zaparciom i dba o prawidłową mikroflorę jelit. Napary z gwiazdnicy mogą być także stosowane zewnętrznie do przemywania ran, ropni i czyraków. Likwidują również uporczywe swędzenie skóry i wspomagają leczenie egzemy. W kuchni gwiazdnica świetnie sprawdza się jako składnik sałatek lub zup. Można śmiało dodać ją do jajecznicy, twarogu, czy do szpinaku.
Tasznik pospolity – na serce, nerki i przy dolegliwościach układu pokarmowego
Miłośnicy ziołolecznictwa powinny też bliżej poznać tasznik pospolity. Jego lecznicze właściwości zostały opisane przez samego Hipokratesa, który stosował go w leczeniu obfitych krwawień menstruacyjnych, krwotoków z przewodu pokarmowego oraz do leczenia ran i hemoroidów. Prowadzone na przestrzeni ostatnich lat badania naukowe potwierdziły z kolei, że roślina jest cennym źródłem witamin i związków mineralnych. Można z niej znaleźć między innymi beta-karoten, kwas askorbinowy oraz witaminę K odpowiedzialną za jej przeciwkrwotoczne właściwości. Nie brakuje w niej wapnia oraz potasu oraz amin biogennych: choliny, acetylocholiny i histaminy. Nie brakuje także antyoksydantów, między innymi flawonoidów i karotenoidów. To właśnie dzięki nim herbata z tasznika ma właściwości odmładzające i pozwala rozprawić się ze stresem oksydacyjnym. Na uwagę zasługuje rutyna, uszczelniająca naczynia krwionośne i spowalniająca utlenianie witaminy C, przez co wzmaga jej działanie w organizmie. W liściach tasznika przyjmujących kształt serca można znaleźć też fitosterole obniżające poziom złego cholesterolu i chroniące przed odkładaniem się blaszki miażdżycowej w naczyniach krwionośnych. Roślina wykazuje działanie diuretyczne i przeciwzapalne, co powoduje, że świetnie sprawdza się przy infekcjach układu moczowego. Może być stosowana przez mężczyzn z łagodnym przerostem prostaty. Jej właściwości antyseptyczne i rozkurczowe sprawiają, że świetnie sprawdza się w leczeniu schorzeń układu pokarmowego, w tym nerwicy żołądka oraz choroby wrzodowej. Tasznik stosowany w czasie miesiączki łagodzi dolegliwości bólowe i zmniejsza krwawienie. Najpopularniejszy jest przy tym napar sporządzany z liści rośliny. Jej jadalne korzenie przypominają z kolei w smaku imbir, przez co mogą być przyprawą wzbogacającą smak wielu potraw, szczególnie orientalnych. Smak liści jest z kolei podobny do rzeżuchy, przez co świetnie nadają się jako składnik kanapek oraz element wykończeniowy surówek.
Wielozadaniowy nostrzyk żółty
Chwastem powszechnie spotykanym na polskich łąkach, polach oraz nieużytkach jest nostrzyk żółty. Ta charakterystyczna roślina o drobnych kwiatach jest stosowana na szeroką skalę w medycynie ludowej nie tylko w Europie, ale także w Azji i Ameryce Północnej. Jej najważniejszym składnikiem jest skopoletyna. To substancja zaliczana do grupy związków kumarynowych, która podczas suszenia rośliny przekształca się w dikumarol. Ten ostatni wykazuje silne właściwości antykoagulacyjne. Zapobiega zlepianiu się krwinek, co powoduje, że znajduje zastosowanie w leczeniu chorób zakrzepowych czy hemoroidów. Świetnie redukuje obrzęki wywołane zastojami limfy. Pozwala też uporać się z nocnymi skurczami nóg. Substancje czynne zawarte w roślinie wzmacniają ponadto żyły i naczynia limfatyczne. Zmniejszając przepuszczalność i uszczelniając naczynia włosowate, chronią przed pojawianiem się na skórze pajączków oraz zasinień. Napar z nostrzyka jest pomocny w leczeniu bolesnych menstruacji. Doskonale sprawdza się ponadto w przypadku osób cierpiących na bezsenność. Posiada właściwości uspokajające, ułatwia zasypianie i warunkuje, zdrowy, spokojny odpoczynek. Spożywanie naparu z nostrzyka jest zalecane osobom przemęczonym i pozostającym w stanie wyczerpania nerwowego. Nostrzyk żółty to także cenne źródło allantoiny, czyli substancji o charakterze regenerującym, przyspieszającym gojenie się ran, redukującej blizny i stymulującej odbudowę naskórka. Naparem z rośliny można przemywać oczy przy zapaleniu spojówek oraz stosować okłady na trudno gojące się rany, ropnie i czyraki. Wyjątkowy aromat nostrzyka przypominający zapach świeżego siana sprawia, że znajduje on także zastosowanie w kuchni. Oprócz herbaty można stosować go jako przyprawę do mięs oraz pasztetów. Należy jednak pamiętać o tym, że nadmierne spożycie rośliny może doprowadzić do dolegliwości ze strony układu pokarmowego, a nawet uszkodzenia wątroby.
Właściwości detoksykacyjne rdestu ptasiego
Chwastem, który w Polsce od wielu lat zyskuje złą sławę jest rdest ptasi. To wszędobylska roślina, która doskonale przystosowuje się do warunków środowiska. Może rosnąć na glebach bardzo ubogich w składniki odżywcze. Często spotyka się ją między płytami chodnikowymi. I chociaż rdest ptasi jest trudny do wyplenienia, nie można odmówić mu walorów zdrowotnych. Roślina zawiera wysokie stężenie flawonoidów, garbników, kwasów polifenolowych, krzemionki oraz minerałów. Uwagę zielarzy zwraca duża zawartość witamin C i K oraz karotenu. Rdest ptasi, dzięki obecności silnych antyoksydantów, przeciwdziała przedwczesnemu starzeniu się komórek. Nie tylko warunkuje przez to młody wygląd, ale także jest skuteczny w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Znakomicie reguluje przemianę materii i doskonale odtruwa organizm. Zapobiega jednocześnie rozwojowi miażdżycy. Można go także stosować w dolegliwościach ze strony układu moczowego. Jego właściwości diuretyczne zapobiegają namnażaniu się bakterii w pęcherzu moczowym i są niezastąpione dla osób zagrożonych kamicą nerkową. Powodują także, że rdest wyróżnia się właściwościami odtruwającymi. Pomagając pozbyć się toksyn z organizmu, jest pomocny w terapii reumatyzmu oraz skazy moczanowej. Duża zawartość krzemionki sprawia, że rdest ptasi nie tylko wspomaga leczenie miażdżycy, ale także zwiększa odporność organizmu. Znajduje także zastosowanie w kuracji gruźlicy. Wykazuje ponadto pozytywny wpływ na układ pokarmowy. Pozwala uporać się z nieżytami żołądka oraz jelit. Chroni wątrobę i stymuluje właściwości wydzielnicze trzustki, dzięki czemu obniża poziom cukru we krwi. Zalecany jest także kobietom w czasie menstruacji ponieważ redukuje krwawienie. Najbardziej popularny jest napar przygotowany z łodyg i liści rośliny, który może być spożywany lub stosowany zewnętrznie na skórę w celu przyspieszenia zabliźniania się ran. Jego pikantny smak sprawia z kolei, że doskonale sprawdza się w charakterze przyprawy do wielu potraw. Można spożywać go na surowo lub w formie gotowanej. W ostatnim czasie coraz większą popularnością cieszy się zupa z rdestu ptasiego.
Jak bezpiecznie zbierać chwasty?
Decydując się na zaproszenie chwastów do domowej apteczki lub do kuchni, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad. Przede wszystkim rośliny muszą pochodzić z czystych, nieskażonych terenów. W żadnym wypadku nie można sięgać po te, które rosną w okolicach tras szybkiego ruchu czy zakładów przemysłowych. Należy także uważać, czy rośliny nie zostały poddane opryskom. Pierwszym niepokojącym objawem powinien być biały lub szary nalot na liściach, świadczący często o tym, że roślina miała do czynienia z substancjami chemicznymi niewiadomego pochodzenia. Zbierać należy wyłącznie te gatunki, które są nam dobrze znane. Wiele roślin wygląda podobnie, lecz wyróżnia się diametralnie innymi właściwościami. Niektóre z nich mogą być trujące.
